N.H. KERK van RETRANCHEMENT
Vanaf 1621 wordt een verdedigingswerk langs 't Zwin aangelegd. De huursoldaten met hun gezinnen vestigen zich binnen de wallen van dit retrenchement. Rondom het exercitieterrein (de huidige Markt) worden woningen en een houten kerk gebouwd. Hoogstwaarschijnlijk is de kerk een bestaande schuur.Vanaf 1621 tot 1632 verrichten de predikanten van Sluis, Cadzand en Sint Anna ter Muiden diensten in het retranchement Cadsandria. In 1632 krijgt Retranchement een eigen predikant Joachim Rütinger, en een kerkeraad. Rütinger wordt in 1635 afgezet omdat blijkt dat hij geen predikant is.
Om de bouw van een nieuwe, stenen, kerk te kunnen betalen houdt de gemeente een collecte, die tussen de ƒ 4800 en ƒ 5400 gulden opbrengt. Daarnaast verlenen de Raad van State en het Vrije van Sluis een subsidie van 1200 gulden. De bouw wordt aanbesteed voor ƒ 6270,-
Op 18 oktober 1653 zijn voor het eerst kinderen in de nieuwe kerk gedoopt en op 17 februari 1654 is de kerk officieel in gebruik genomen, een van de eerste kerken die door de gereformeerden zelf zijn gebouwd. Tot de inventaris behoort een preekstoel uit circa 1630. Er blijkt geen geld meer voor een dakruiter.
Ook met predikant Adriaan Exters zijn er problemen. Al snel na zijn benoeming in 1745 ontstaan er geschillen met koster, voorlezer, voorzanger en schoolmeester Jan de Knegt. Exters laat herhaaldelijk diensten vervallen en houdt geen avonddiensten en cathechesaties. Bij de inval van de Fransen in 1747 vertrekt hij zonder aantoonbare reden naar Holland om pas in 1749 terug te keren. Na opnieuw problemen met de gemeente, wordt hij in 1750 voor zijn leven uitgesloten van dienst in Retranchement.
Ondanks de regels het Calvinistisch bewind wonen er midden 18e eeuw ± 30 katholieken in Retranchement en Terhofstede. Ze kunnen in Sluis te kerke gaan.
In 1827 is er geld beschikbaar voor een dakruiter, waarin een door Johannes la Fort gegoten klok (± 1756-1793) hangt.
Het mechanisch uurwerk van de firma B. Eijsbouts uit 1924 is een kunstwerk van vernuft. Vanaf de toren loopt over de zolder een kabel. Het ene eind van de kabel is bevestigd aan het uurwerk, aan het andere eind hangt een grote steen. Door het gewicht van deze steen wordt het uurwerk in werking gesteld. Het duurt ruim 24 uur voordat deze steen zover is gezakt dat hij op de vloer van de kerk rust. Elke morgens om 8 uur ziet men de verzorger van het uurwerk de kerk binnengaan om door middel van een lier de steen weer omhoog te takelen opdat het uurwerk blijft lopen. Later is het uurwerk van een elektrische aandrijving voorzien.
In 1871 werd een woonhuis uit 1796 aangekocht voor gebruik als pastorie. Toen is ook schade aan de kerk hersteld.
Het interieur krijgt rond 1900 een vlakke zoldering.
In 1930 is de dakruiter door de bliksem getroffen, waardoor drie van de stijlen vernieuwd moeten worden.
Op 30 oktober 1944, tijdens de bevrijding van Retranchement, is (onder andere) het kerkgebouw zwaar beschadigd. De Evangelische Gemeente stelt zolang haar kapel ter beschikking. Na voorlopige restauratie door plaatsgenoot de heer H. Zwier kan de kerk in 1946 weer in gebruik genomen worden.
De kerkvoogdij laat in 1954 de pastorie restaureren. In 1955 zijn het kerkgebouw en het interieur in opdracht van de Rijksdienst voor Monumentenzorg gerestaureerd. Daarbij bleek dat er een groot aantal overledenen in de kerk begraven liggen (13 personen alleen al in 1647 ). Het door het Vrije van Sluis in 1654 geschonken glasvenster, waarin zijn wapen is geschilderd, is helaas verdwenen. Ook het orgel is in 1955 grondig vernieuwd.
Het bouwjaar en de orgelbouwer zijn vooralsnog niet bekend. Als hersteller van het orgel worden uit verschillende bronnen de firma's Vermeulen en Koch genoemd, maar beide hebben geen gegevens.
Het orgel is voorzien van de volgende klavieren: één manuaal, geen pedaal.
De dispositie is als volgt: Manuaal: Holpijp 8’, Viola 8’, Prestant 4’, Quint 2 2/3’, Octaaf 2’;
Werktuiglijke registers: Superkoppe Manuaal, Tremolo;
Plaats klaviatuur/ speeltafel: rechterzijde kas;
Manuaalomvang: C-f’’’;
Windladensysteem: pneumatische kegellade;
Toetstractuur: pneumatisch;
Registertractuur: pneumatisch;
Stemtoonhoogte: a1 = 440 Hz;
Stemmingssysteem (Temperatuur): Evenredig zwevend.
Nadat in 1959 in het torentje weer de bliksem insloeg wordt een bliksemafleider geplaatst. Het werk is gegund aan H. Zwier voor ƒ 1953. De klokkenist krijgt een salarisverhoging van ƒ 50 per jaar.
PREDIKANTEN
1621-1632: predikanten van Sluis, Cadzand en Sint Anna ter Muiden
1632-1635: Joachim Rütinger (Ruetingerus)
1636-1640: Christoffel Aleman
1640-1641: Laurentius Persant (Petrus Persijn/ Persin)
1642-1646: Nicolaas van Hoorn
1646-1656?: Thomas Craye (Kraaye)
1654-1671?: Nicolaas Leydekker
1673-1674: Henricus Berdenius
1675-1680: Abraham Loosveldt
1680-1681: Jacobus Meerman
1681-1686: Hugo Frits (Fitts)
1686-1688: Cornelis Verlucht
1689-1693: Petrus Tratsaert (Trassaert)
1694-1725: Petrus van den Berge
1726-1729: Gerlach van Haeft
1730-1732: Johannes Regius (de Coninck)
1733-1742: Jacobus Cunel
1742-1745: vacant
1745-1750: Adrianus Exters
1751-1757: Petrus van Fikkens
1757-1764: Jacobus Drubbels
1764-1788: Adrianus van Well
1788-1797: Jacobus Hoogklimmer van Heulen
1797-1815: vacant; de predikanten uit Cadzand, Jacobus de Rochefort en Henri Louis de Jonge vielen in.
1815-1821: Johan Pieter Jongeneel
1822-1826: Frans Canter Alta
1827-1833: Theodorus Reinier Huysers
1834-1846: Wilhelmus Gouda Quint
1847-1864: Willem Cornelis Meijer (van de predikdienst ontzet)
1865-1871: Hermanus Gerhardus Wittebol
1872-1875: Cornelis Rogge
1875-1909: Hendrik Cornelis van Riet
1911-1912: Christiaan Boerendonk
1915-1929: Herman Ludo Kniphuisen
1933-1937: Willem van der Ven
1938-1943: Okko Johannes Staal
1943-1944: vacant
1944-1945: F. Oort (hulppredikant)
1945-1946: Pieter Jacobus Barnouw (hulppredikant)
1947-1950: Pieter Jacobus Barnouw
Met ingang van 22 juni 1952 is een samenwerking aangegaan met de Hervormde Gemeenten te Sluis en Sint Anna ter Muiden ten behoeve van de vervulling van twee predikantsplaatsen: één in Sluis en Sint Anna Ter Muiden en één in Retranchement.
1952-1957: Jan Bart van Bork
1957-1962: S. Tijmstra
1962-1965: Gustaaf Michael C. de Vries (hulppredikant)
In april 1967 volgt een combinatie met de Hervormde Gemeente te Cadzand voor de beroeping van één gezamenlijke predikant.
1967-1972: W. C. Luuring (ook Cadzand)
1972-1992: C. Balk
1992-2000: A. J. Houwaart
Zondag 9 maart 2014 heeft de laatste eredienst van de Protestantse Gemeente Zuidwesthoek in de kerk plaats gevonden.
Stichting d'Ouwe Kerke heeft in 2015 het kerkgebouw aangekocht om het voor de gemeenschap te behouden en er een sociaal-maatschappelijke en culturele functie aan te geven.
Bron:
archief gemeente Sluis
Beeldbank Zeeuws Archief
Beeldbank Cultureel Erfgoed
Krantenbank Zeeland
L. Fremouw
Oosterzee, H.M.C.; De Nederlands Hervormde Kerk, deel 1; 1865
orgelsinzeeland.nl
Nieuw Kerkelijk handboek; 1909
douwekerke.nl
Bewerking: Cadzandgeschiedenis, Bert Voets