1944 DAGBOEK van LEENDERT BECU

DE TOCHT MET DE PAARDEN
In september 1944 kregen vele boeren in Zeeuws-Vlaanderen - eigenlijk in heel Zeeland - een bevel van de Duitsers om zich gereed te houden met paarden en wagens. Dit in verband met de snelle opmars - na een moeilijk begin van de invasie - van de geallieerden. De Duitsers werden nerveus. Ook de boer waar ik in Cadzand was ondergedoken (Adriaan de Bruyne-Risseeuw, de kleine Arjaan) kreeg bevel zich 's morgens 4 september te melden met paarden en wagens bij de 'stelling batterij Provoost', het latere vormingscentrum 'Hedenesse' in Cadzand. Daar ik tijdens mijn verblijf op de boerderij al wat over paarden had geleerd heb ik tegen de Bruyne gezegd: Ik ga wel voor die paar dagen, ik ben nog jong en dan zie je nog eens wat. Ik vond het bovendien mijn plicht, die mensen waren bijzonder goed voor mij. Koffertje met eten + wat eten voor de paarden (foto: Dolly en Roze). Via de smid in Cadzand, paarden laten beslaan, naar 'Proost stelling'.

4 september 1944
Om 1 uur vertrokken we met 20 knechten en boeren, met 40 paarden en wagens en 2 ezels van de Duitsers zelf met hooiwagen. Voor een paar dagen, zegt men. Nog een toespraak aangehoord van de luitenant, van: 'Waarschijnlijk treffen we de vijand, maar hoogste bevel is vechten tot de laatste man', en dergelijke gezegden. Niet direct het gezelligste vooruitzicht. 's Avonds kwamen we aan in Waarschoot, zo'n 15 km van Gent. Kon gelukkig een paar schriften kopen in België, want ik schrijf iedere dag in mijn dagboek (vanaf 1936) en dat had ik vanzelfsprekend niet bij mij. Dit verhaal komt dus uit Belgische schriften. In Waarschoot onder mijn wagen geslapen. Koud in de regen op nat stro. Eerst wat bieten uit iemands land gehaald voor de paarden, dat deden de meesten. Maar we hebben het samen terug betaald aan een klein boertje. Heb mijn paarden uit een emmer laten drinken. Verder wachten.

5 september
's Middags bevel om de paarden in te spannen en richting Gent. De Duitser naast mij op de wagen zei: We gaan richting Antwerpen door de tunnel. Ja ja? Toen we door Gent reden was het erg gevaarlijk, want op sommige kruispunten werd op de Duitsers geschoten door de zogenaamde 'Witte Brigade', Belgische burgers die in de verzetsbeweging zaten. De Duitse officieren en soldaten met revolver en geweer in de aanslag liepen dicht langs de huizen, terwijl wij maar steeds moesten doorrijden. Toen we buiten Gent kwamen was er even een rustpauze. Er is toen iemand van de groep naar een officier gegaan om te zeggen dat dit geen manier van doen was om zo met burgers om te gaan, de soldaten kregen op tijd eten en konden in gevaarlijke ogenblikken dekking zoeken, en voor ons wordt totaal niet gezorgd. We rijden nog een eind door, en houden halt bij een plaats genoemd Lochristi ongeveer 15 a 20 km voorbij Gent. We konden toen allemaal een bord soep krijgen. Het begon inmiddels al wat donker te worden, toen een paar Duitsers kwamen aangerend, roepend: De tanks komen eraan, de tanks komen! Toen werd ineens alles geordend, geschut in stelling gebracht, en bevel alle wagens aan de kant. Al spoedig volgen een paar schoten van de tanks onze richting van 200 à 300 meter afstand denk ik. Een soldaat die net voor mijn wagen had gelopen wordt gedood.
Een aantal van ons, ik dacht een man of 10, en ikzelf zien kans in de chaos te vluchten in de duisternis. Toch zit het met niet lekker, wat gebeurd er met de andere jongens, wat met mijn paarden? Van een van de tanks loopt een rupsband af of is geraakt en ze trekken zich terug. De rest van de kolonne wagens wordt weer bij elkaar geschreeuwd en gevloekt en gaan voorwaarts. Maar de tanks hebben zich nu opgesteld in een veldje met tabaksplanten en laten rustig de wagens komen, en nemen dan ineens de boel onder vuur. Toen was het daar een hel en vluchtten de anderen ook.

6 september
De volgende morgen, wij waren met enkelen bij een boer terecht gekomen, waren we nieuwsgierig en angstig hoe alles afgelopen was. Op de plaats waar wij waren weggelopen was een soldaat begraven met bloempot op zijn graf. Verder gelopen, tot we bij de rest van de kolonne kwamen. Kapotte en verbrande auto’s, dode soldaten en verschillende dode paarden, wagens in de sloot, kanonnen in de sloot. Ik hoorde vertellen dat ze in het in brand geschoten hooi levend zijn verbrand. Het gegil van de ezeltjes was niet om aan te horen, zei iemand. Mijn wagen stond op de kop in de sloot, volgens een van de jongens ‘s morgen nog met de paarden ervoor. Een van de paarden (Dolly) heeft hij bij mensen op stal gezet, de andere was inmiddels 'verdwenen'! Tot nu 8 paarden gevonden van de 40, zeker 15 paarden dood, en de rest zoek of 'verdwenen'. We hebben een gewond paard verkocht voor 2300 frank en een paard via een veearts voor 375 kilo a 18 frank de kilo, dus hadden we wat Belgisch geld. Iedereen flink onder de indruk van het gebeurde. Velen op zoek naar hun paarden. De bewoners kunnen veel 'gebruiken', alle wagens waren al leeg. Van granaten worden de koperen hulzen afgehaald. 's Avonds tanks door het dorpje Lochristi (Poolse tanks). Vlaggen en juichende mensen. Rook mijn eerste sigaret 'Sweet Kojnal', 'Capstan' of 'Players'! Jammer, want ik rookte helemaal niet en nu word ik een verwoed roker. Mannetje uit Zuidzande ontmoet, in Walcherse klederdracht, had nog een paard. Hij blijft voorlopig bij onze groep, zegt hij! Het is me bij gebleven dat er van deze man een rust en kalmte uitging, waar je soms jalours op was. Keurig bidden voor en na het eten, en verder zoiets van, het komt wel goed met ons, onze liever Heer zorgt wel voor ons. Chapeau van mijn wagen gestolen!!!!! zeggen de jongens.

8 september
Jongens vinden mijn paard Roze nabij een café, de eigenaar had hem gekocht voor 1000 frank, zei hij en hij moet nog 1500 frank hebben voor eten van het paard. Naar gendarmerie geweest en gevraagd wat te doen. 'Nietske, helemaal nietske, laot dat maor an main over, edde ge da goe verstaon manneke.' Het is goed gekomen zonder betaling, maar hoe en waarom weet ik niet. Ik schrijf dat het huilen/ gieren van een granaat een zot geluid is, voordeel is dat je leert aan het geluid en hoort of de granaat veraf of dichtbij je valt.

9 september
Negen jongens die geen paarden meer hebben proberen naar huis te gaan door de linies, maar 's avonds weer terug, niet gelukt. (Later is het één man - Izaak van Cruinigen - gelukt door de linie te komen en thuis te geraken in Zuidzande).

10 september
Enorm veel tanks, oorlogsmateriaal, kranen, boten, graafmachines, antimijnen tanks met kettingen, vlammenwerpers; een grote 'oorlogsshow'. Onvoorstelbaar. En dat ging maar door de gehele dag en nacht. Ik dacht nog: tegen zo'n overmacht van oorlogsmateriaal kunnen de Duitsers nooit op.

11 september
Met paard naar de smidse voor twee hoefijzers, 11 frank.

13 september
Besloten om morgen verder te gaan, met lijst naar gemeentehuis voor stempel en soort persoonsbewijzen. Meeste jongens 'werken' voor hun 'kostboer’, aardappels rapen.

14 september
Om 10.00 uur vertrokken met 16 man en 19 paarden. Met strubbelingen door Gent, en even buiten Gent (Mariakerke) een halt door 'Witte brigade' (Garde) die zeggen dat de Duitsers vlakbij zitten. We worden op een kasteel gebracht, waar we allemaal kunnen blijven en genoeg gras voor de paarden. Wij slapen in 't hooi, paarden in echte stal.

15 september
Paarden lopen lekker buiten, veel gras. 's Middags een eindje lopen en bij een Hollandse dame uitgenodigd. Echte thee gedronken, met echte koekjes, glaasje + sigaar, 's Avonds nog eens op bezoek bij haar. Het is wel een voorname dame rijke dame, met prachtige villa. Ik ga later eens uitzoeken wie zij precies is. Plannen om morgen weg te gaan.

16 september
Ongeveer om 10 uur vertrokken. Zonder eigenlijk precies te weten hoe we moeten rijden. Onderweg zelf een brug moeten bouwen over brede sloot, van allerlei oude materialen. Het is gelukt er allemaal over te komen. Dat de paarden dit hebben gedaan verwondert me; misschien willen ze ook naar huis. Om ongeveer 5 uur komen we in Eeklo via Evergem en Sleidinge. We ontmoeten een zekere Hermie, die enkelen van ons onderdak kan geven. De Duitsers zitten nog dichtbij richting Strobrugge en Watervliet. Ik ontmoet iemand die in Cadzand heeft gewerkt. Kan daar blijven slapen, maar blijf liever bij de jongens. Wij slapen weer in 't hooi, ik slaap naast Bram Fremouw, die snurkt de pannen van het dak. De boer kwam ons 's avonds toedekken met een kladje hooi.

17 september
Hollandse luitenant ontmoet, was tolk bij Canadezen. Was naar Engeland gevlucht. 'Je hoort nog van mij', zei hij. Enorm veel tanks gezien. We kopen drie broden. Heb me laten scheren in de stad.

18 september
Ik ben nog steeds onder de indruk van het oorlogsmateriaal, dat ik dagen zie voorbijtrekken. Daar kan geen Duitser tegenop. Ik ben altijd veel met Levien Salomé op pad.

19 september
Madame Hermie doet 'flessen' open met postekop - gehakt - en jam. De mensen zijn erg goed voor ons (en de paarden). Hoe kunnen we wat terug doen.
Door radio gehoord dat Eindhoven is gevallen. Luchtlandingen nabij Arnhem, Nijmegen. Honderden vliegtuigen gezien die aan kabels werden getrokken door bommenwerpers. Kennis gemaakt met twee Canadezen, die ook bij familie Hermie komen, dus gin of whisky en sigaretten. Na mijn eerste sigaret dus ook gin of whisky. Als je daar te veel van drinkt ga je zingen, merk ik.

20 september
Madam zorgt voor brood en vleeszegels. Koop nogal eens fruit, brood is niet lekker.

21 september
Paarden altijd in soort weide laten lopen, maar ze nu weggestuurd. Al mijn kleren zijn vuil en vies, sokken blijven rechtop staan. Ik had schoenen maar de meesten hebben klompen, had ik die ook maar.

22 september
Hoor veel geruchten. Canadezen willen bij Moerkerke brug leggen. Soms komen Duitsers terug over de vaart, velen werden gevangengenomen door Polen. Gehoord dat ze op bevel 'handen omhoog' moesten steken, toen een Pool - Canadees - zijn broer ontdekte tussen de Duitsers. Een vrouw gaf aan de Duitsers door (met zender) dat ze een brug aan 't leggen waren, vele dode Canadezen hierdoor. De vrouw heeft niet lang meer geleefd. Die gesprekken zijn mogelijk wel of niet waar of gedeeltelijk.

23 september
Vanmorgen op de fiets richting Maldegem, niets te zien, geen Duitser, geen Tommy, beetje angstig. Ben tot de eerste brug geweest die opgeblazen was.
Afgesproken om al het hooi, suikerbieten, tarwe voor brood enz., dat de familie Hermie ons gegeven heeft terug te brengen, later als we thuis zijn.

24 september
We zijn nu weer al de derde zondag dag hier. 's Avonds allemaal met twee Canadezen in huis gezeten. Madame bakt koken. Gezellige avond.

26 september
Geruchten over komende aanval en dat 4 bruggen zullen worden gelegd. Engelse sigaretten gekocht.

27 september
Madame geeft dikwijls brood van haarzelf van echte tarwe. Eten 's avonds ook nogal eens aardappelen. We hebben het hier erg goed. 's Avonds komen de twee Canadezen dikwijls, ze zoeken huiselijkheid. De kamer is vol rook en een beetje dranklucht, maar soms zijn er ernstige gesprekken.

28 september
Vanmorgen richting Maldegem gegaan, naar de ouders van madame. Weinig nieuws, geen vooruitgang. Vanmiddag aardappels steken. In de buurt van Arnhem zijn zware gevechten met zware verliezen, zeer bloedige gevechten, rede van Churchill.

30 september
's Avonds met schoon overhemd van de 'buur' de stad in naar de bioscoop. We roken veel Engelse sigaretten.

1 oktober
’s Morgens naar andere jongens uit Oostburg gegaan die in Balgerhoeke lagen. Die gaan morgen via Philippine proberen terug te gaan. Lijstje gemaakt van eten dat we opgebruikt hebben, hiermee naar het gemeentehuis, om later met geladen wagens over de grens te kunnen komen. De Westkapelse zeedijk is gebombardeerd, wat zal dat daar een ramp zijn. Ik heb weer een nieuw schrift gekocht voor mijn dagboek. Het schrijven om eten terug te brengen ziet er als volgt uit: Ondergetekende Achiel Hermie te Eeklo verklaart hiermede dat het onderstaande in het tijdvak van 14-9-'44 tot 5-10-'44 voor de voeding van 10 mensen (Hollanders) en 22 paarden is gebruikt. 2 voer hooi, 2 voerbieten, 1 zak gerst, 2 zakken tarwe, 1000 kg aardappelen (bintjes). Dit schrijven i.v.m. het terugbrengen uit Holland op eventuele grensmoeilijkheden.

4 oktober
Naar het gemeentehuis en Ko Provo (boerenknecht bij Risseeuw uit Cadzand), die iets buiten Eeklo zit. Voel me grieperig.

5 oktober
Lang geslapen, ziekachtig, koud in ’t hooi. Vanmorgen warme melk gehad van madame en brood met hespe en Canadese kaas, en een deken want ik heb wat koorts. De paarden krijgen alleen bieten en kaf. We zitten vele avonden bij madame in huis. We koken Hollandse suikerspekken voor madame. Vanavond hebben we grote gesprekken gevoerd over godsdienst.

6 oktober
Vannacht hevig artillerievuur, begonnen van ongeveer 3 uur 's morgens. Waarschijnlijk is het offensief begonnen. Hoop dat Zeeuws-Vlaanderen nu vlug vrij is, en misschien kunnen we dan volgende week naar huis. Om kaf gegaan bij een andere boer en helpen dorsen. Nog steeds wat verkouden en beroerd geslapen in koud hooi.

7 oktober
Vanmorgen naar Maldegem geweest. Een luitenant ontmoet en verteld dat ik wel wat wist van West Zeeuws-Vlaanderen, en wat aan ondergronds werk had gedaan. Ik moest toen mee naar het hoofdkwartier, en heb daar alles verteld wat ik wist. Er wordt hevig gevochten over het Leopoldkanaal richting Aardenburg. Een verschrikking voor de soldaten die over de kanalen moesten. Ik luister veel naar de radio.

8 oktober
Krant kopen en een Engels woordenboekje. Harde gevechten tussen Maldegem en Aardenburg. Ook bommen op de dijk nabij Vlissingen. 's Avonds een eindje lopen met Levien Salomé.

9 oktober
Vanmorgen naar de bank gegaan om te proberen geld in te wisselen voor familie Hermie. 2000 frank per persoon. Erg druk aan de banken voor dit geld, nieuwe franken, dus uitstellen. Door de radio gekomen dat ze bij Hoofdplaat zijn geland. Drie mensen uit Zuid-Beveland zijn bij ons.

10 oktober
De drie man waarvan één uit Zoutelande en twee uit Zuid-Beveland proberen via Philippine terug te gaan. Met mijn paarden naar een bosje gegaan waar veel lekker gras is. Heel de nacht schieten, mensen op straat en bekijken de rode lucht van branden en veel lichtflitsen. Kanon te Hoofdplaat staakt gevechten en de tramlijn naar Breskens overschreden, luister veel radio. Op het bruggenhoofd van het Leopoldkanaal 30 tegenaanvallen van de Duitsers afgeslagen, dat is hier vrij dichtbij. Al enkele kapotte tanks gezien, gat erin geschoten. Canadees vertelde, dat door dat gat door de granaat, de lucht uit de tank wordt gezogen en dat dan de longen barsten. Er wordt wat bedacht in een oorlog om elkaar dood te maken. Wat een enorm gevecht voor 200 meter stukje Zeeuws-Vlaanderen.

11 oktober
Vanmorgen kwam Ko Provo, die een eindje verder onder dak is, vragen of ik weer naar het hoofdkwartier wou komen, voor nog wat inlichtingen. De chef was er niet maar 's avonds onder het eten kwam een jeep me ophalen. Naar het hoofdkwartier, heb nog een helm gevraagd want ik hou niet van die rot granaten. Op de staf prachtige kaarten met alles er op, en kon enkele inlichtingen geven. Voelde me prettig dat ik dit kon doen. Veel schieten, nog nooit zoveel en zolang artillerie gehoord. Met Salomé weer naar het politiebureau voor geld inwisselen voor de familie Hermie, morgen terugkomen. Nog pijn in mijn hoofd en verkouden, echter wel Engelse sigaretten roken.

12 oktober
Naar de radio luisteren. Levien Salomé weer naar de bank met 7 x 2000 frank. Hij heeft een paar uur in de rij gestaan. Maar vanmiddag moeten we allemaal - 7 man - persoonlijk terugkomen. Vanmiddag weer van 2 tot 4 uur bij de bank, maar alle geld toch gekregen voor de familie Hermie, zijn nu 'rijk'. Door de radio gehoord dat Hoofdplaat gevallen is en verder Breskens, Oostburg en Sluis gebombardeerd. 's Avonds zijn de Canadezen weer bij ons geweest. Prettige avond. Jan Verkeste (Zuidzande) wil 'knoetels' koken maar het mislukt, de Canadezen proberen het ook, maar dat wordt ook niets. Madame heeft er toen maar pannekoeken van gebakken. Ineens op de 'plattebuse' kachel zonder pan.

13 oktober
Vanmorgen om Ko Provo, en naar de bank om nog eens 2000 frank. Stal uitgemest. Nog steeds pijn in mijn hoofd en griepachtig. Biervliet en de Biezen zijn bevrijd.

14 oktober
Paarden in het bos laten lopen voor wat gras te eten. 's Avonds Canadezen geweest, met veel sigaretten, koekjes en een grote fles cognac. Stemming steeg, cognac daalde. Hevig artillerievuur, gehele nacht door, radio spreekt over enige vorderingen in Zeeuws-Vlaanderen.

15oktober
Slecht geslapen vannacht, zoals bijna iedere nacht. Blijf maar verkouden, sta laat op. Naar Canadezen met aardappelen en melk. 's Middags naar bed, ik voel me ziekachtig. Jongens de stad in. We eten bijna iedere dag aardappelen met appelmoes, maar we hebben lekkere pudding gekregen.

16 oktober
's Morgens een wagen bieten naar het land, ook om kaf naar Maldegem. Betere berichten door de radio, 's Avonds weer erg veel schieten, en 's avonds veel branden. Naar het distributiekantoor, maar ook naar kleermaker met een broek van de Canadezen, die ik heb gekregen.

17 oktober
Slecht weer, storm en regen. De jongens helpen dorsen. Naar het distributiekantoor geweest en voor 10 dagen zegels gehad. Om kwart voor drie door de radio gezegd dat de Duitsers zich terugtrekken op Oostburg en dat het oostelijk deel van Zeeuws-Vlaanderen bevrijd is. In twee dagen 4 km opgerukt.

18 oktober
Storm en regen. Koud in bed in 't hooi! Radio zegt dat IJzendijke is gevallen, en 3 kom van Breskens. Stellingen bij Cadzand en Oostburg liggen voortdurend onder vuur. Bijna de gehele dag in de schuur in huis. De paarden hebben alleen bieten en stro te eten. Plannen om weg te gaan, er is te weinig eten voor de paarden. Foto's van madame gehad.

19 oktober
Slecht weer, koud in 't hooi, tot 10 uur in bed. Door de radio gehoord dat patrouilles Breskens zijn binnengerukt, goede vorderingen ten westen van IJzendijke en dat ze Schoondijke dicht genaderd zijn. Mijn wagen gesmeerd en Dolly zijn twee voorbenen laten beslaan, hij liep wat kreupel. De jongens helpen me dan met de wagen smeren.

20oktober
Om half 9 uit Eeklo vertrokken, afscheid van onze beste mensen. Piet Buijze blijft nog een poosje. Om 12 uur even voorbij Bassevelde koffie gedronken. Bedoeling was naar Philippine te gaan. Echter onderweg gehoord dat we naar IJzendijke konden. Toen richting IJzendijke, we zien veel verwoestingen. Isabellasluis bij Bouchout geheel verwoest. Tegenover de Pyramide, samen met Levien Salomé bij een boer geslapen. Goed geslapen in de schuur, alleen veel ratten. Dat is een van de weinige schuren die niet beschadigd is. Al het andere dat je ziet is niets dan ellende en veel verwoestingen. Bij Dobbelaere nabij IJzendijke groot ongeluk gebeurd, met grote steekvlam en rookpluim.

21oktober
Vanmorgen naar IJzendijke gelopen, met 4 andere jongens die wat verderop zaten. Niets dan kapotte huizen en schuren onderweg. Met vingers in de oren langs kanonnen gelopen die richting Oostburg schieten. Plan om morgen richting IJzendijke, (Waterland)Kerkje te gaan. Op onze boerderij zijn eergisteren 6 Canadezen begraven. Iets verder 2 Duitsers.

22 oktober
Vanmorgen om 9 uur vertrokken. Even buiten IJzendijke Ko Dees ontmoet. Hun huis is slechts licht beschadigd, dus mee met hem. Daar 's middags lekker gegeten bij Dees-Hensdijk. Wandeling gemaakt met Levien Salomé en Ko Dees over dijken buiten IJzendijke waar veel gevochten is, veel geweren en helmen enz. Twee andere jongens richting 't Kerkje, Leenhouts en nog een zijn naar hun oom in Driewegen.
Slapen weer in schuur, maar erg goed van 't eten. Mensen zijn erg goed voor ons, ook Jan Verkest uit Zuidzande is bij ons. De boer is een broer van Jan Dees uit Cadzand-duinen. Tot 10 uur in huis zitten praten, met veel verhalen van boer Dees. Maar zijn vrouw zegt: “he moet niet alles geloven, want hij durft wel eens liegen.”
Koud in bed van stro. Breskens ook bevrijd en straatgevechten in Oostburg zegt men. Ook nog in Bakkersdam en in de buurt van Achiel Buick en Klein Brabant. Veldzicht is vrij. Over de val van Breskens toespraak over de radio en gepraat over 'betonnen stad'. Ik zie hier veel bekenden uit allerlei dorpen.

23oktober
Koud weer. Op de boerderij zijn veel Canadezen met zware stukken geschut van ongeveer 17 cm. Alle pannen van het dak en alle ramen stuk. 's Middags weer pannen leggen. Nog een eindje lopen, maar wegen zijn afgezet door 'witte garde', heb het daar niet zo erg op.

24 oktober
Koud weer, 's morgens naar Turkeye gelopen. Harde gevechten in de buurt van Oostburg. Vier kanonnen op 't hof schieten maar, en weer pannen leggen. Heleboel krijgsgevangenen gezien. Heb gevraagd waar ze vandaan kwamen: Scherpbier. Sommigen in burgerkleding en baarden van weken. Daar gaan ze na 5 jaar te hebben getrapt en de baas gespeeld, nu kruipen ze weer. Ze hadden dorst, ik heb ze nog een emmer water aangedragen om te drinken. Laat naar bed door artillerievuur.

25 oktober
Naar IJzendijke om brood, ze bakken daar in de bakkerij nacht en dag. Om de thee geweest bij café de Witte, alles plat behalve de keuken. Helpen afrasteren van land, daar de Belgen van Hollandse paarden 'houden'. Groede is open stad.

26 oktober
Vanmorgen richting Groote Gat, we moeten dikwijls in de sloot voor schieten. Mensen gezien die nog steeds in schuilkelder zitten, mensen uit Oostburg met een karretje of een kruiwagen, of een zak met deken meedragend op zoek naar onderdak.
In Waterlandkerkje zit de school vol, of families die elkaar kwijt zijn, 't was een droeve aanblik. 's Middags toch weer terug richting Oostburg wat ongeveer 2 uur is bevrijd, maar moesten weer terug vanwege de granaten. Nog gezien dat een man op een mijn was getrapt en zijn voet er af was, eerste huisje bij de Verkorting. Ook gehoord dat een Toussaint is gewond in Cadzand. Dirk Quaak gezien, die zijn zuster en broer zijn gedood. Ik heb sokken en ondergoed van de Canadezen gekocht.

27 oktober
Met Ko Dees naar Hoek geweest, daar bij kennissen gegeten en in bad geweest. Half 2 weer terug, met Engelse gevechtswagen meegereden. Onderweg stroom van volk die uit Groede kwamen, ze moeten namelijk evacueren. Even buiten Hoek vrouwtje Boone en Izaak Boone gezien. Boone was door een scherf in zijn kaak getroffen, kon niet praten. Hij schrijft in mijn dagboek (schrift) met potlood 'wanneer hier?' Weinig mensen uit Cadzand gezien, wel een familie Back, Bram Back? Vrouw Rietema zou ook gewond zijn, en van Acker in 't sukerhuus. Levin Salomé zijn boerderij is afgebrand, trouwens vele. Alle evacuees gaan richting Sluiskil.

28 oktober
Vanmorgen in het land gewerkt, afmaken voor onze paarden. Jan Kei en zijn vrouw (Versprille) gezien. 's Middags naar IJzendijke, Rein la Gasse gezien. Nieuwvliet en Sluis zijn gevallen zegt men. In Oostburg is veel verwoest evenals Breskens en Schoondijke.

29 oktober
Canadezen zouden tegen Cadzand zitten. Met tank meegereden, benauwd in zo'n ding. 's Avonds iemand ontmoet die in Zuidzande is geweest, dus indien mogelijk morgen naar Zuidzande. Men zegt gevechten in de Knockert en bij Quaak en de molen van Cadzand.

30 oktober
Om 9 uur weg, paarden voorlopig laten staan. Via Oostburg -erg veel verwoest - naar Zuidzande en Potjes met Levien Salomé. Naar boerderij de Bruyne waar mijn maten ook waren geweest. Vrouw de Bruyne was erg blij dat ik heelhuids terug was, kuste me en huilde een beetje stilletjes. Naar Sientje de Bruyne op 't andere hof, zo vlug mogelijk.

2 november
Vanmorgen om Salomé en naar IJzendijke om de paarden en wagen. Levien heeft nog één paard, het andere is getroffen door een granaatscherf. Bij de familie Dees gegeten, om 1 uur terug, om half 5 thuis. Toen ik met paarden en wagen bijna op de boerderij was, zag een paard ineens dat hij bijna thuis was, oren overeind en hinniken. Ik kreeg een brok in mijn keel, we waren blij dat we weer goed thuis waren, de paarden en ik. N.B. Later is Levien Salomé met een aantal andere jongens met paarden en wagen vol etenswaren voor mens en dier naar Eeklo gereden, met nogal wat moeilijkheden aan de grens. Gelukkig iets kunnen terug doen voor de familie Hermie.