ZUIDZANDE
Langs de binnenzijde van de bocht, die de Sincfal zuid van het eiland Casant maakt, laat de stroming een langwerpige bank bezinken, nl. Suijtsant. In de 12e eeuw is Suijtsant een eilandje, dat door een brede watervlakte gescheiden wordt door een iets groter eiland, Casant. Net zoals op Casant worden op Suijtsant door het Graafschap Vlaanderen akkers/ weilanden in leen gegeven aan trouwe edelen. Deze percelen worden afgezet met lage dijkjes. Het register van de St. Baafsabdij vermeldt in 1290 de tienden op ‘tota insula de Zuidzand’. De eerste bebouwing moet op het noordelijke gedeelte, bij de huidige Berghofstede gelegen hebben, omdat dit volgens de digitale hoogtekaart, het hoogste punt van het eiland is. Hierover zijn geen schriftelijke gegevens van vóór 1290. De katholieke Kerk, het bisdom Doornik, heeft het eiland Suijtsant toegevoegd aan de parochie van Cadzand. De tienden (belasting) worden geheven door de St. Baafsabdij. Het eiland bezit aan de zuidzijde een haventje, gelegen tussen het Christoffel-poldertje en de Smidsendijk. Daar wonen ook neringdoenden en ambachtslieden, waaruit het dorp Zuidzande voortkomt.Dorp Zuidzande
In 1551 wordt aan Claas de Meulenaere vergunning verleend om een molen op te richten op het eiland van Zuidzande. Uit het register van cijnsen uit 1553 in het archief van Sint-Anna ter Muiden blijkt er al enkele jaren een kapel (St. Christoffelkapel) te staan in het latere Christoffelpoldertje op de kruising van de Capellepolder en de Eykepolder. De omlooper van de Watering van Greveninge bevestigt dit. Molen en kapel samen wettigen het vermoeden dat er rond 1550 het dorpje Zuidzande bestaat. Dit dorp wordt echter tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) door de inundaties, het doorsteken van dijken door het Vrije van Sluis, in 1583 overstroomd. In 1617, 34 jaar later, tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) vindt herdijking plaats. Het dorp Zuidzande is inmiddels verwoest. Op dezelfde plaats is een nieuw dorp met de naam Zuidzande gesticht.
In 1676 telde Zuidzand-dorp 27 huizen met de volgende inwoners:
molen toekomende Johannes van Calenbergh tot Oostburgh, deselve zijn huijs, staende bij den voors moolen, noch een huijs, comp. Pieter de Vooght, huijsje Maijken Jaspers, huijs Galeij Caluwaert, huijs Flip Goetlant, huijs Jacob Pauwels, huijs Bartholomeus Cant, huijsje Frans Lombert, huijs Pieter Marleijn, huijsje Pieter de Vooght, huijs Pieter Herebourh, huijsje Mels Coppijn, huijsje Pieter Lambrechts, huijsje Jacob Wielmaker, bew d Jan Hegge, huijsje Flips Verbrugge, huijsje Mante Pauw, huijs Jan de Vinck, 2 huijskens annex malcander Andries van de Vijver, huijs Jacob Wielmaker, huijs staende in de St. Marie Wegh, Joos de Rouck, huijs Hendrick Nieuhuijse, huijsje Pieter Duijst, huijsje wed Jan de Lange, huijsje Johannes Camerlinck, bew door Pieter d'Hase, huijsje Stoffel van Ackere.
Burgemeesters van Zuidzande
27 juli 1794. Frankrijk herovert Staats-Vlaanderen op de Noord-Nederlandse gewesten. Het valt in twee stukken uiteen: het “Département de l'Escaut" (Oost-Vlaanderen) en het “département de la Lys" (West-Vlaanderen) Bij dit laatste behoorde een groot deel van de Zwinstreek. Dit gebied staat sinsdien bekend als het Vrije van Sluis. Binnen het Vrije van Sluis is het schepencollege te Sluis het enige gerecht. Op bestuurlijk gebied echter beschikken sommige onderdelen over een beperkte vorm van autonomie. Dit zijn de parochies Cadzand (bestaande uit de dorpen Cadzand, Zuidzande en Retranchement), Groede, Schoondijke, Sint-Kruis, Sint-Baafs, Onze-Vrouwe-Bezuiden en Oud-Heille. Deze parochies hebben een eigen budget waarvoor ze belastingen (de parochielasten) kunnen heffen. Hun belangrijkste taken zijn de handhaving van de openbare orde en het onderhoud van wegen en gebouwen.De Fransen schaffen de middeleeuwse wetten en voorrechten af, o.m. het tienderecht. De kasselarijen en ambachten worden vervangen door arrondissementen en kantons, die een eigen administratie krijgen. De parochies worden omgevormd tot "communes" met een gekozen bestuur: een "maire", twee assessoren en enkele raadsleden. Het gemeentebestuur moet een sekretaris, een ontvanger en een veldwachter aanstellen en zelf de bevolkingsregisters bijhouden (niet meer de Kerk).
Lijst van burgemeesters van de gemeente Zuidzande tot 1 april 1970, toen Zuidzande opging in de gemeente Oostburg.
1795-???? Isaac Risseeuw (gehuwd met Catharina van Peenen), maire
????-1826 Johannes Risseeuw
18?? - 1829? Abraham de Hullu.
1829? - 1844 Pieter (P.) de Hullu
1844 - 1851 Abraham (A.) van Cruyningen (1792-1851)
1852 - 1856 S. Versluijs
1856 - 1870 H.S. de Smidt, tevens burgemeester van Cadzand (1856-1870) en Retranchement (1856-1870)
1870 - 1883 A.J. Risseeuw
1883 - 1888 Anthonij Adriaan van Doorn, tevens burgemeester van Cadzand (1882-1888)
1888 - 1899 A.J. Borghstijn
1899 - 1909 Izaak (I.) Leenhouts
1910 - 1937 F.H. van Vessem
1938 - 1943 J.P.M. Beelaerts van Emmichoven
1944 - 1945 J.R. van der Bent
1945 A.J. Risseeuw, waarnemend burgemeester
1946 - 1955 D.M. Vermet (1906-1978)
1955 - 1964 H.P. Everwijn (1914-1988)
1965 - 1970 J.H.Ph. de Wilde
Napoleon Bonaparte
Keizer Napoleon Bonaparte voert in 1810 de dienstplicht in voor Holland. In 1811 worden 10.000 man opgeroepen. De welgestelden kunnen een vervanger voor hun zoon aanstellen. Ook de oudste zoon van een bejaarde landbouwer kan vrijstelling krijgen. De dienstplicht geschiedt door middel van loting. De aspirant-soldaat moet een nummer trekken. De laagste nummers komen in het leger, de overige jongemannen worden toegevoegd aan de Nationale Garde. Altijd prijs. Zes jongemannen uit Zuidzande worden ingeloot:
PIERRE CAULIER (PIETER)
geb. 14-06-1780 te Zuidzande
overl. ????
eenheid: 123e Regiment Infanterie van Linie
stamboeknummer: 895
vader: Pierre (Pieter) Caulier/ moeder: Lurdrina Verhagen (Lourina Verhage)
ABRAHAM DE GRAAF
geb. 03-10-1791 te Zuidzande
overl. ????
eenheid: 1e Regiment Jagers te Paard
stamboeknummer: 3316
vader: Jacques (Jacob) de Graaf/ moeder: Jannette Gebleck/Gebleek (Janneke de Bliek)
JEAN KOOLS
geb. 07-10-1789 te Zuidzande
overl. ????
eenheid: 26e Infanterie van Linie
stamboeknummer: 5131
vader: Jean (Jannis) Kools/ moeder: Neelge Vergauve (Neeltje Vergouwe)
JEAN LAMBRECHT
geb. 23-12-1794 te Zuidzande
overl. ????
eenheid: 22e Regiment Infanterie van Linie
stamboeknummer: 12179
vader: Hubert Lambrecht/ moeder: Adrienne Groolenbaere
ABRAHAM VAN DE VELDE
geb. 19-12-1790 te Zuidzande
overl. ????
eenheid: 100e Regiment Infanterie van Linie
stamboeknummer: 5613
vader: Pierre (Pieter) van de Velde/ moeder: Cornelie de Muynck (Cornelia de Muijnck)
BAUDOUIN VAN DE WOESTYNE (BOUDEWIJN VAN DE WOESTIJNE)
geb. 14-10-1783 te Zuidzande
overl. ????
eenheid: 7e Regiment Infanterie van Linie
stamboeknummer: 1267
vader: Jean van de Woestyne (Jannes/Jannis van de Woestijne)/ moeder: Elisabeth Danikens (Elisabet(h) Danikes/Danekes/Danekens)
De regimenten worden in heel Europa en Rusland ingezet. Ruim 70% van de mannen sneuvelt onder erbarmelijke omstandigheden. Daar is geen administratie van bijgehouden. Aangenomen moet worden dat de mannen niet zijn teruggekeerd.
In 1813 wordt Napoleon verslagen in de slag bij Waterloo en trekt zich terug uit de Nederlanden. Het Nederlandse leger onder Frankrijk wordt ontbonden.
Het gemeentehuis
(foto links) De Dorpsstraat in 1905. In het midden staat het eerste gemeente -huis met rechts de kerk. Op de kar zit petroleumventer Pietje van Eden. (foto rechts) Het gemeentehuis met plakkebord met daar achter hotel De Zwaan.
(foto links) In 1906 is op de plaats van het oude gemeentehuis een nieuw gebouwd en tijdens de bevrijding in 1944 verwoest.(foto rechts) Begin jaren 50 is een nieuw gemeente-huis gebouwd, in 1970 verkocht aan derden.
Openbaar Lager Onderwijs
ENGEL, JAN JANSZ. VAN DEN, ovrl. 1637, Schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1620-1637;
GROOTE, JAN WILLEMSEN DE, 1627-1669 Schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, -1657;
DANCKAERT, ELIAS Schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1657- ;
CROM, JACOB, overl. 1665 Schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1659-1665;
JANSEN (de Heerd), MEIJNDERT, overl.1665 Schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1665;
JOBSEN, CORNELIS, overl. 1694 Schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1665- Notaris te Zuidzande, 1671-(1675); ontvanger van de Diaconie te Zuidzande, (1681);
LATUM, JAN VAN, overl. 1694, Schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1694;
SEUIJE (Suije), JAN, overl. 1700, Schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1696-1700;
KLEYNPENNING, JOHANNES, overl. 1719, Schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1700-1719, Ontvanger van de Diaconie te Zuidzande, 1705-1719;
VORSTERS, ADRIAAN (Adrianus), Schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1719-1720;
BOCX (Box), BALTHASAR, 1698-1764, Schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1720-1723;
VERSSEVELT, BAARENT VAN, overl. 1726, Schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1723-1726;
DAMES, PIETER, geb. Sas van Gent, overl. 1738, Schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1727-1738;
WEEL, CORNELIS VAN DER, 1707-1763, schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1738-1743, ontvanger van de Armen te Zuidzande, 1741;
GRUBER, MELCHIOR, Luthers schoolmeester te Zuidzande, 1733;
SENIJ, ISAAC, 1719-1789, schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1743-1789, Ontvanger van de Diaconie te Zuidzande, 1766-1789;
WERNER, REINHART, 1770-1801, Ondermeester te Zuidzande, 1788-1789;
HOUBEN (Heuben), DIRK, schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1789-1795, Ontvanger van de Diaconie te Zuidzande, 1790-1796;
CALLAART (Callaard), PIETER, 1761-1813, Schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1795-1798;
RIVIERE, WILLEM VAN DE, 1769-1821, schoolmeester, voorzanger en koster te Zuidzande, 1798-1821, Ontvanger van de diaconie van Zuidzande, 1798-; gemeentesecretaris van Zuidzande;
mej. C. LIJBAART, onderwijzeres, 1894;
GIELEKES, PIETER CORNELIS, hulponderwijzer, ca.1900;
GEELHOEDT, P., hoofd van de openbare lagere school, 1907;
De S.B.M.
De Mariastraat na 1912. Maximum toegestane snelheid 20 km/h.
Middenachter de Hervormde kerk. De straatverlichting bestaat uit petroleumlampen.
Links de rails van de S.B.M. (Stoomtram-Maatschappij Breskens-Maldeghem).
In 1912 wordt de tramlijn Oostburg-Zuidzande-Cadzand geopend. Alle inwoners worden uitgenodigd voor een gratis ritje. In deze tijd, waarin de Cadzandse klederdracht met karkassemutse nog gebruikelijk is, krijgt de tram al snel de bijnaam Karrekasse, genoemd naar de vele karkassemutsen in de rijtuigen. Er is zelfs een lied over gemaakt.
In 1948 wordt het reizigersvervoer per tram stopgezet en vindt dan uitsluitend nog plaats per autobus.
Tentoonstelling
Op 22, 23 en 24 september 1934 houdt de Maatschappij tot bevordering van Ooft- en Tuinbouw in Zeeuws-Vlaanderen haar driejaarlijkse tentoonstelling in Zuidzande. Het wordt een feest van de tuinbouw, muziek, zang, optochten en vuurwerk. Daags voor de opening is er een wielerwedstrijd in het dorp.
Prinses Juliana bezoekt met de Commissaris van de Koningin van Zeeland de tentoonstelling. Rechts naast haar begeleidt de sociaal bewogen burgemeester van Zuidzande, F.H. van Vessem, de hoge gasten.
Er is kwistig gestrooid met prijzen voor alle deelnemers. Op de laatste dag vindt ‘s avonds een lichtjesoptocht plaats en besluit muziekvereniging Veronica de feestdagen met een concert.
Het evenement trok 4000 toeschouwers.
Tweede Wereldoorlog
Zuidzande wordt 29 oktober 1944 bevrijd en loopt zware schade op. Onder andere de kerk, het gemeentehuis, de school, de achtkantmolen en de muziektent zijn verwoest. Van de oude bebouwing resteren onder meer de eenlaags woonhuizen Sluissetraat 4 (jaartal 1766), Sluissetraat 26 (circa 1870), Sluissetraat 29-31 (circa 1880). Er zijn 19 burgerslachtoffers te betreuren.
Koningin Wilhelmina zet op 13 maart 1945 bij Eede de eerste stap op Nederlandse bodem. De in 1874 opgerichtte Muziekvereniging Veronica valt de eer te beurt om op de markt in Oostburg voor de koningin het Wilhelmus te spelen. Dit was het eerste ‘Wilhelmus’ dat voor hare majesteit gespeeld werd in Nederland na haar ballingschap. Vanaf 1948 mag Veronica daarom het predicaat ‘Koninklijke’ voeren: Koninklijke Muziekvereniging Veronica.
De gemeenten Kamerik (Utr.) en het naastliggende Zegveld schieten te hulp met mankracht en bouwmaterialen voor de wederopbouw van het zwaar getroffen dorp. De Kamerikstraat en de Zegveldstraat herinneren aan die hulp. Als dank geeft muziekvereniging Veronica in 1946 een concert in beide plaatsen. Dat is voor Kamerik de aanleiding om een eigen muziekvereniging ‘Nieuw Leven’ op te richten en een concert te geven in Zuidzande. De plaatsen hebben op deze wijze tot op de dag van vandaag contact met elkaar.
In 1911 was al op het kerkplein door H. Schoonbaert en L. van Casselstraat uit Brugge een put geboord met pomp voor het verkrijgen van schoon drinkwater. In 1946 wordt Zuidzande op de drinkwaterleiding aangesloten. Door algemeen gebrek aan materiaal is tijdelijk slechts één kraan op de markt beschikbaar.
Tot slot
De inwoners van Zuidzande hebben hun bijnaam van “zevendraoiers” te danken aan de achtkantige molen aan de Molenweg omdat deze zeven zolders bevatte.
Dae stoeng een meul’n êêrlik wao,
Die zeuven schône zolders ao
As ze ’t Oôsburg liet’n waoi’n
Dan bleef tie zeev’n daog’n draoi’n!
Bron:
Coornaert, Maurits; Knokke en het Zwin; 1974
Dale, J.H. van, en Janssen, H.Q.; Bijdragen tot de oudheidkunde en geschiedenis van Zeeuwsch-Vlaanderen, deel 2, 1857; p164-165.
Janssen, H.Q.; St. Anna ter Muiden sedert het ontstaan der stad Mude in 1241 Middelburg; 1850, p49,58.
Dale, J.H. van, en Janssen, H.Q.; Bijdragen tot de oudheidkunde en geschiedenis van Zeeuwsch-Vlaanderen, deel 3, 1857; p209-244.
grijsbaard.nl (drs. Huib J. Plankeel)
Krantenbank Zeeland
beeldbank.cultureelerfgoed.nl; Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
Cruijningen, Piet van; Monumenten in Nederland; 2003
Hullu, J. de; Uit het verleden van Zuidzande; 1914
De Geschiedenis van de Stoomtram-Maatschappij Breskens - Maldeghem, J. Stroeve, 1984.
ivdnt.org/onderzoek-a-onderwijs/lexicologie-a-lexicografie/historische-woordenboeken
Dale, J.H. van, en Janssen, H.Q.; Bijdragen tot de oudheidkunde en geschiedenis van Zeeuwsch-Vlaanderen, deel 4, 1859; p348
Gottschalk, M.K.E.; Stormvloeden en rivieroverstromingen in Nederland, deel 2, p629; 1975
Uil, Huib; De scholen syn planthoven van de gemeente, 1578-1801; 2015
veronicazuidzande.nl/historie
nieuwlevenkamerik.nl/geschiedenis