OPERATION SWITCHBACK

De aanloop naar de bevrijding van Zeeuws-Vlaanderen kreeg vorm in begin oktober 1944 onder de naam 'Operation Switchback'. De Westerschelde moest in handen van de geallieerden komen om de haven van Antwerpen te kunnen gebruiken voor het bevoorraden van de troepen. De bevrijding kwam stapvoets dichterbij:
10 oktober Hoofdplaat
11 oktober Biervliet
16 oktober Eede
18 oktober IJzendijke
19 oktober Waterlandkerkje, St. Kruis, Aardenburg
21 oktober Breskens
23 oktober Schoondijke
26 oktober Oostburg
27 oktober Groede en Nieuwvliet
29 oktober Zuidzande en Cadzand
30 oktober Retranchement
1 november Sluis
De Canadese Bevrijdingsmars, die elk jaar begin november gelopen wordt, is de route die de bevrijders volgden van Hoofdplaat naar Knokke
Na afloop van de gevechten werd geschat dat in West Zeeuws-Vlaanderen, een gebied van ca. 270 vierkante kilometer, in totaal 5 miljoen geallieerde granaten tot ontploffing waren gekomen, gemiddeld (als men de Duitse projectielen er bij telt) op zijn minst 200 granaten per hectare.

Jacobus Bareman (Cadzand) en Jacomijntje Rosendaal-Risseeuw (Zuidzande), de verslagen van ooggetuigen en de dagrapporten van de Canadese bevrijders.
Van elke dag in 1944 volgt een verslag op dezelfde datum.

Zaterdag 7 oktober. De nacht in de kelder doorgebracht met 19 man. Voortdurend schieten en over suizen van projectielen. Zo nu en dan ook vliegtuigen in de lucht. ’s Morgens artilleriebeschieting van de duinen; je hoorde de projectielen over suizen en zag ze in de duinen inslaan. Steeds een vliegtuig er boven.

’s Middags 100 geallieerde bommenwerpers overgevlogen. De granaten suizen over de Badhuisweg naar de duinen. Het land ligt bezaaid met grote gaten. Oostburg en stellingen worden steeds beschoten. Achterom bij Dekker zijn koeien en paarden getroffen.

Foto: Lancaster bommenwerper

Zondag 8 oktober. ’s Morgens mistig, later mooi weer. Geallieerde vliegtuigen bombarderen een lege stelling. Sinds 31 augustus is alles weg!
’s Avonds zeer druk geschut in de duinen. Veel bommenwerpers overgekomen. Brand in de richting Breskens. Van 21.00 – 23.00 uur en van 00.00 – 06.00 uur artillerieduel. De eerste aanval in de schuilkelder van Putter geschuild, later in de kelder bij Rosendaal met 14 man.
Bij de laatste aanval geen granaten naar de duinen. Vrouw van J. Toussaint gedood, dochter gewond, Marie Rietema gewond. Een onderduiker, Jaap Verburg, gefusilleerd (red: granaat). Familie van Acker gewond.
Veel verwoesting in het dorp: woningen van Plog, Rietema, Ch. van Houte, Cappon de Bruyne, Kools-Erasmus, van Akker, de oude Faas, de school, Masclee. De molen kreeg een granaat in de kap. Onder in de molen schuilden dorpelingen. Gelukkig niemand gewond.

Maandag 9 oktober. Om ± half 5 ‘s ochtends weer een eerste aanval. De woning van P. Toussaint heeft veel schade. Vier bommen tussen Toussaint en Putter. De pastorie vreselijk gehavend, alle ramen stuk. Er is veel beweging, net of er wat gaande is. Soldaten komen terug van Walcheren vanwege het water, zegt men. De dijken zijn daar doorgestoken. We horen steeds kanongebulder en ver over ons vliegen granaten.
Tegen de avond algemene uittocht, veel naar de kleine de Bruijne, Leenhouts in ’t bos, enz.
Om ± 18.00 uur naar Putter, Een rustige nacht. Er zijn ontelbare granaten in de duinen geschoten, geen ongelukken in het dorp. De Engelsen zijn bij Hoofdplaat geland. Het geschut komt dichterbij.

Dinsdag 10 oktober. Goed weer. 15.30 uur: drie Typhoons beschieten, zeer laag vliegend, de laatste huizen van de Badhuisweg. Duitsers en Russen huizen samen met de familie Rosendaal in de kelder, 't is voorwaar geen pretje.
Alles doorzeefd met kogels, geen persoonlijke ongelukken. De schuur van Zegers-Salomé bij Potjes is verbrand, idem Iz. Leenhouts bij de molen. De brand bij Leenhouts geblust. Bij Ch. Van Houte de schoorsteen van het dak geschoten.
Om 18.00 uur naar Putter. Rustige vooravond. Grote brand in de richting Terneuzen. Om 22.00 uur brandt het nog. Het gerucht gaat dat IJzendijke is bevrijd. Later blijkt, dat het Hoofdplaat is.

Om 23.15 u vliegen enkele granaten naar de duinen.

Foto: Omdat de Braakman nog een open zeearm is, worden Canadese troepen met amphibi-voertuigen vanuit het bevrijde Terneuzen over zee naar Hoofdplaat vervoerd.

Woensdag 11 oktober. De hele dag geweldig druk in de lucht.  We kunnen niet naar buiten. Er liggen veel doden langs de weg naar Oostburg.
’s Avonds 22.10 granaatvuur. Weldra ontdekt De Baas, dat de hangar brandt. Paarden losgelaten; de wind staat gunstig. Als het avond is, is er zoveel brand in en rond Oostburg, dat 't licht is in plaats van donkere maan. De binnenstad van Sluis staat in brand. Biervliet is bevrijd.
’s Morgens om 04.00 uur granaatvuur. Een treffer naast het huis van meester Bareman. Geweldige schade in voor- en achterkamer.

Donderdag 12 oktober. Om 07.00 uur al jagers in de lucht, die de duinen bombarderen. Schade bij Basting, V.d. Lijke en Pleyte. Een kalf wordt doodgeslagen, twee kalveren in de wei verongelukt, een varken is ook gewond, dus is een slager gewaarschuwd. ’s Middags de brandweer aan ’t werk. Plotseling granaatvuur. Men zegt: Breskens genomen en reeds 7 km. opgerukt. Door granaten ’s avonds schade bij Timmer. Grote uittocht naar buiten. Van de Luyster en Leenhouts uit onze buurt trekken naar buiten. Weer komen er 6 vluchtelingen uit Oostburg; in de kelder van Rosendaal zitten we met 19 man benevens al die soldaten. We zitten meestal in de kelder.

Vrijdag 13 oktober. 's Morgens hevige beschieting door jagers; gevlucht in de molen bij Aalbregtse in de Badhuisweg. Bommen gesmeten in de duinstrook. Gistermiddag is de oude la Gasse schoonvader van meester de Keuninck, getroffen door granaat. Hij  heeft nog een paar uur geleefd. Een paard van Van Iwaarden, één van P.C. de Bruine en een koe van Basting door granaatvuur gedood. Twee bommen op het sportterrein.
Verkoop van vlees bij Putter. ’s Middags enkele malen in de kelder gevlucht voor granaten. Van 15.10 tot 16.10 hevig granaatvuur. Geruchten: Oostburg weer beschoten. Hele families te Oostburg zijn uitgeroeid, soms 15 tegelijk in een kelder dood. Groede zit vol met vluchtelingen. In Cadzand zitten we nog met veel Duitsers.

Zaterdag 14 oktober. ’s Nachts geschut in Z.W. richting. Het kanon in de duinen zwijgt. Veel vliegtuigen komen laag over. ’s Morgens brood gehaald bij van Male. Die bakt zelfs nog brood, als de kogels hem om de oren vliegen! Veel 4-motorige bommenwerpers overgekomen. Jagers hebben geschoten boven Provoost en de duinen. Het kanon in de duinen heeft vanmiddag weer geschoten. Ook granaten naar de duinen.

Zondag 15  oktober.  Een stille dag. We hebben allemaal 3 maal boven gegeten, 't Is of ze ook eens Zondag vieren.

Maandag 16 oktober. Nieuws van laat bezoek: gevechten bij Nummer Een. Schoondijke en IJzendijke zwaar beschadigd. Eede is bevrijd. De Amerikanen hebben 3 divisies, (30,000 man) versterkingen gekregen. Als 't avond is, zijn we nog even buiten en zien we 5 branden, meest schuren. De bunkers worden misgegooid, dus gaat alle "mensen- en beestenvoer" verloren.

Dinsdag 17 oktober. Een barre nacht gepasseerd, honderden granaten suizen door de lucht. De wissel op Zuidzande wordt beschoten, daar ook weer enige slachtoffers. ’s Morgens steeds de jagers boven De Hullu, Beerhoeve, P.C. de Bruine, enz. Brand in de buurt van Retranchement. Er zijn gisteren officieren geweest, om de school in te richten als zaal voor ’t Rode Kruis. ’s Middags brand in Z-O. richting, Provoost en De Recht. Van Breskens horen we niets meer, maar vele omliggende plaatsen en ook Sluis zijn even erg kapot en verbrand.

Woensdag 18 oktober. In Groede zitten 8000 vluchtelingen, o.a. uit Waterlandkerkje. 't Schijnt een erkend lazaret te zijn (een Rode Kruis dorp, waarvan de neutraliteitsstatus door alle strijdende partijen wordt gerespecteerd).
De hele dag druk met jagers. Vanaf de duinen wordt nu en dan geschoten. Het wordt een ware hel, de vluchtelingen zitten constant in de kelder en wijzelf ook. Een Duitse wagen wordt hier voor het huis kapotgeschoten; 't was oorverdovend, want er waren wel 8 jagers. Een gewond paard en een gewonde Duitser worden hierheen gehaald. Velen ( ook Duitse soldaten) dolen rond, want ze weten niet meer waar ze heen moeten.

Donderdag 19 oktober.’s Nachts vliegen jagers zeer laag over Cadzand. Heel de nacht vallen granaten rondom. 3 kalveren dood en 2 koeien gewond. Er rest ons (fam. Rosendaal) nu nog 2 koeien en 1 rund. Na de middag moet 1 koe alvast geslacht worden. De dorpen hebben geen gebrek meer, want overal zijn beesten doodgeschoten en er nog geen sprake van overgave. Steeds komen die vliegers over. In Retranchement en Potjes zouden veel Duitse soldaten gekomen zijn. Storm en regenbuien.

Vrijdag 20 oktober. Het was een vreselijke nacht, druk met jagers. De muren in de kelder schudden.  Plannen om te verhuizen (Bareman). Vroeg op, half zes, (oude tijd). Bij Kools-Putter schuilplaats vol, bij Risseeuw vol, in M.68. vol. We besluiten te blijven. Alle beesten staan op stal, we durven ze niet meer buiten te laten
Het blijkt een rustige dag, het is niet druk met vliegtuigen. Gevechten bij Oostburg (Mosterdpolder) en Breskens. Droevig weer. Bijna de hele dag in de kelder gezeten. Alle dagen is er brand, steeds gaan honderden zakken graan verloren. Achterom  bij Rosendaal hebben ze een voltreffer in huis gehad, de helft van het huis ligt in puin, maar de bewoners zaten in de kelder en bleven gespaard. ’s Avonds komen enkele wielrijders langs, Duitse officieren.

Zaterdag 21 oktober. De nacht was tamelijk rustig. De Duitsers zijn ook steeds in de kelder, we schuilen dus meestal met 25 man en soms ook nog met de schrijfmachine. We zien een munitiedepot in de lucht vliegen, dus gelukkig maar, daar zullen ze niet meer vandaan schieten. Maar we zitten er nu lelijk tussen. Zo goed en zo kwaad als het kan krijgen we ons werk nog gedaan. Als er gekamd moet worden(boter), is 't meestal een lastig geval. Weer komen veel geallieerde vliegtuigen over. Veel granaatvuur. De vos (Trui) gewond, de volgende morgen dood. Twee koeien op de weg naar het dorp. Veel vee van anderen, dat schadeloos liep, loopt nu hier in de wei. ’s Middags komt een wagen met (Duits) machinegeweeronderstel op ’t erf. Grote beroering, maar ’s avonds zijn ze weer vertrokken. Foto:Schoondijke is bevrijd!

Zondag 22 oktober. Het is tamelijk rustig. We eten 3 maal in de kamer, 't Is voor de vluchtelingen ook een verademing om eens buiten te komen. De zondag is altijd nogal rustig. In de nacht van zondag op maandag gemorrel aan het kelderraam. Een motorrijder en helper met drie gewonden in de zijkar.

Maandag 23 oktober. Een voltreffer 9 meter achter de bijkeuken bij Bareman. De pomp is stuk en veel pannenschade. Een paard en enige schapen bij van Iwaarden liggen dood in de wei. Een voltreffer in schuur van Basting. Een Rode Kruisauto bij P. Toussaint in de sloot. Een voltreffer op het kerkhof. De hele kom van het dorp is geschonden. Alles is huis aan huis verwoest. In de Badhuisweg voltreffers bij Aalbregtse, W. van Akker, Iz. Porrey en Van Luik. De Prinsenstraat is vreselijk gehavend, de Mariastraat nog erger met een voltreffer bij Van Iwaarden bij de voordeur. Overal glasschade. Veel schade bij P. Toussaint, nog erger bij veldwachter Van der Lijke. Paarden en koeien van Dekker en Kools zijn gedood. Ontstellend om aan te zien, heel erg.

Twee granaten op 't huis van Rosendaal gehad en vele eromheen; de ravage is groot. 3 van hen waren in de schuur en Suze deed heel gevaarlijk, want ze kwam toch naar huis gelopen. Vader en Bram bleven gelukkig in de schuur tot het ergste voorbij was. Alle bedden zijn doorschoten, de pluimen dwarrelen 't huis door. Van een boekenkast en spiegel is niets meer te zien, een linnenkast, waar steriliseerflessen in stonden, is helemaal kapot. Het bessensap en jus lopen overal doorheen. De kast is brandhout. Alle mensen zijn ongedeerd. Een peluw ging aan 't branden. Met man en macht wordt gewerkt om grote gaten in het dak dicht te krijgen.

Dinsdag 24 oktober. Een rustige voormiddag. Een voltreffer in de schuur en één in de bocht bij de paardenstal. ‘s Middags om brood bij Van Male. De school en de kerk krijgen een voltreffer. Pastorie voltreffer in de regenbak. M68. ontruimd, Sako Petersma vraagt om in de kelder te mogen schuilen. ’s Avonds komt Pyneman er bij. De Engelsen zitten achter Groede en Draaibrug. Een drukke nacht van granaten. Alle grote ramen in het huis zijn stuk. Het keuken- en kelderraam zijn gerepareerd. P. Toussain zit in de kelder bij Kools. Een splinter door het voorraam in 54a. Er vielen bommen in de Zwarte Polder.
Bij Rosendaal worden vele kruiwagens stenen en hout van de zolder gesjouwd. In de zolder zitten veel gaten. De planken van het beschot hangen naar beneden. De fietsbanden op zolder zijn ook bijna allemaal kapot. Foto rechts: de schade in de bijbel door een granaatscherf is nog te zien.

Woensdag 25 oktober. De hele nacht druk granaatvuur. Bij Bram van Cruyningen alle mensen van ’t hof gestuurd. Bij Kools de schuur gehavend, bij de meisjes De Bruyne weer een voltreffer. Marco geopereerd, kogel verwijderd.
Een dode Duitse soldaat wordt aangevoerd, één is gewond aan zijn voet. We krijgen 20 broden van de Duitsers en zijn er wat blij mee. Stel je voor, dat we ook nog kuch eten zonder te klagen! (Rats, kuch en bonen: het dagelijks soldatenmenu. Rats heeft betrekking op stamppot van een paar dagen oud (vergelijk ratjetoe); kuch is brood van enkele dagen oud; en bonen was de dagelijkse toevoeging van het menu). De soldaten worden bang, ze gaan vertrekken, maar er komen helaas weer anderen. We vrezen, dat het nu verkeerd gaat. Hevig granaatvuur tot 18.00 uur. Bij het brood halen geschuild bij Van Dale. Ruwolie-traktor in brand geschoten. ’s Middags en ’s avonds in de kelder gegeten. De kelder versterkt en pakken stro in slaapkamer gebracht. ’s Nachts een militair op bezoek.

Rapport: Het Canadese leger is op dit moment in het gebied op de lijn Breskens-Schoondijke. Breskens en Schoondijke zijn de afgelopen dagen bevrijd. B-Company is sinds 06.30u zijn communicatie met het hoofdkwartier kwijt doordat hun radio beschadigd is. Het personeel van de Commandopost weet niets definitiefs over de B-Company, behalve dat deze in gevecht is met de vijand. Zo nu en dan kunnen vanuit hun richting schoten worden gehoord. Naar schatting bestaat het vijandelijk verzet uit 100 man. B-Compagnie wordt geteisterd door het artillerievuur dat vanuit het Fort en vanaf Vlissingen komt. Zijn patrouilles hadden twee vijandelijke bolwerken opgemerkt en ze als luchtdoelen voor de Hawker-Typhoon jagers geopperd. Berichten van de 9th Canadian Infantry Brigade beweren dat de problemen vanuit het Fort nu voorbij zijn. Het is goed nieuws omdat dat geschut de afgelopen dagen zeer vervelend is geweest. Op dit moment nemen de SCOTTISH (Canadian Scottish Regiment) de positie van achterste bataljon in, terwijl de REGINAS (Canadees bataljon uit de stad Regina) door ons midden heen passeren om de tocht langs de kust voort te zetten.

De WINNIPEGS (Canadees bataljon uit de stad Winnipeg) gaan door om Groede langs het zuiden te passeren. Hun voortgang wordt belemmerd door de gebruikelijke bunkers en strategisch geplaatste 88mm kanonnen. Vanaf het moment dat Groede tot Open Stad is benoemd, zijn wij er wantrouwend over. De Compagnies C en D berichten het Hoofdkwartier dat zij vermoeden dat er een vijandelijke observatiepost in de kerktoren van het dorp gevestigd is. B Company heeft om 19.00u eindelijk zijn positie kunnen vaststellen. De vermiste Compagnie is nu weer officieel met de kudde herenigd.  Er wordt besloten dat twee patrouilles naar de omgeving van de vuurtoren aan de kust gezonden worden, om naar vijandelijk aanwezigheid te zoeken en om met gevangenen terug te keren. A Company en de Recce (Verkenningspatrouille) zijn voor deze taak
aangewezen. Eén peleton van B Company wordt klaargemaakt om bij het ochtendgloren de bunkers aan de kust te bezetten. Het peleton heeft 3 opgeblazen munitiedepots ontdekt, dus wordt verondersteld, dat de vijand geen bedoeling heeft om te proberen stand te houden. Foto: Royal Winnipeg Rifles.
Doden en gewonden:   Officieren, 0   Overige rangen, Gesneuveld 0,   Gewond 3,   Vermist 1.

Donderdag 26  oktober. [Vanaf vandaag worden de berichten van meester Bareman (lokatie Cadzand) en Jacomijntje Rosendaal (lokatie Zuidzande) gesplitst.]


Het Canadese leger trekt vanuit het bevrijde Oostburg richting Zuidzande/ Cadzand en vanuit het bevrijde Schoondijke richting Groede/ Cadzand.



Zuidzande: Al vroeg komen Duitsers binnen en eisen de kelder op. Eerst moeten alle burgers weg, dus worden de wagens voorgereden en geladen. Wat een chaos, één wagen met bedden, dekens enz. en één met voedsel. Uiteindelijk mogen wijzelf (de bewoners Rosendaal) nog blijven, maar de wagens blijven geladen, we vertrouwen 't niet meer. De vluchtelingen worden door zo'n ellendige weggestuurd. Een Duitse arts zit nu in de kelder met 3 helpers, maar eer 't avond is, wordt hij alweer verder gestuurd. Nu komt de wachtcommandant met zijn staf. Als 't avond is, moet er nog eten gekookt worden. Dat eten koken duurt tot half in de nacht, bij een kaarsje. Ondertussen vallen vele granaten. Nu kan het toch niet lang meer duren. We besluiten met z'n drieën in de keet te slapen, want de voorkamers zijn niet veilig.

Positie: ten zuiden van Oostburg; ten oosten van Groede. Gelukkig is het droog gebleven, maar het is koud met een ijzige Noordzeewind. De verkenningspatrouille heeft bericht gestuurd dat ook hij geen vijandelijke troepen heeft ontmoet. Ook meldt hij afgebroken posten. De patrouille van C Company naar de vuurtoren kwam terug met 20 gevangenen. De vijand verstopt zich overal. De dijken zijn vergeven van ontelbare gegraven schuilplaatsen en schuttersputjes. Het is al vaak voorgekomen dat vijandelijke troepen in hun schuilplaatsen gaan slapen, om vervolgens op hardhandige wijze wakker gemaakt te worden door een Canadees, wiens groep deze positie heeft overgenomen. Dit ondervond het B Company peleton, terwijl het langs de kust optrok. Onderweg onderzocht het peleton alles, en spoorde daarmee veel potentiële krijgsgevangenen op. Bij aankomst op hun doel, berichten 14 verkenners dat de hele Company veilig verplaatst kan worden. Klaarblijkelijk zijn de Duitsers in Vlissingen hier niet van gediend, want die nemen het gebied zwaar onder vuur. Artillerie-eenheden worden gevraagd om het gevecht aan te gaan met dat vervelende artillerievuur. Tijdens het onderzoeken van één van de schuilplaatsten, waarvan door eerdere patrouilles gezegd was, dat er geen Duitsers meer in zaten, vindt het 14e peleton van de B Company er toch weer 6 Duitsers. Deze worden gevangen genomen en vertellen vrijwillig waar er nog twintig gevonden kunnen worden!

Het Vlissingse geschut zoekt nog steeds slachtoffers, maar heeft weinig succes. Op een kaart, die in een geconfisqueerd Duits voertuig werd gevonden, staan tekens die erop duiden, dat deze afkomstig is van de sergeant majoor of van de sergeant van Company C, die beiden door de vijand aan het Leopoldkanaal gevangen zijn genomen. Tot op heden zijn er geen officiële berichten over deze mannen ontvangen. Wellicht zijn zij naar Walcheren afgevoerd. Een patrouille van C Company is opdracht gegeven de vuurtoren aan de kust in te nemen, omdat B Company meer dan genoeg werk te doen heeft. Nog eens 33 krijgsgevangenen worden door de ijverige B Company naar de Commandopost gebracht. De hele ochtend zijn er berichten over veel burgers die Groede in een stroom ontvluchten richting Schoondijke. De vluchtelingen vertellen de REGINAS, dat het dorp vanuit Vlissingen gebombardeerd is. Fijne mensen, die Duitsers. De weg van Groede naar Schoondijke ligt bezaaid met mijnen, maar deze uitgeputte, ongelukkige vluchtelingen accepteren gelaten de mijnen als risico van de oorlog. Foto: Regina regiment.

De 9th Canadian Infantry Brigade neemt rust, terwijl de 8th en 7th Brigades de bezetters naar het Cadzandse bezette gebied drukken. De REGINAS rukken op richting Oostburg, maar treffen hevig verzet. Uiteindelijk wordt Oostburg bevrijd.
Doden en gewonden: 0

Vrijdag 27 oktober. Cadzand: Mistig. Kleine Piet Toussaint vertelt dat het huis van meester Bareman een voltreffer heeft gekregen. Alles is verwoest; het huis ligt geheel in elkaar. Onder een granatenregen gaan we terug naar huis.
De hele middag hevig granaatvuur, een voltreffer in de schuur, ter hoogte van de mendeuren. Drie Duitse paarden worden gedood, ’s morgens ook een, één gewond paard is met verschillende schoten afgemaakt. Weer een scherf door W.C.-deur. Het is een angstige middag. Ondanks alles hebben we toch een warm middagmaal; een hele prestatie. ’s Middags weer een ruit in de keuken stuk. Er zijn nog twee ruiten over in het hele huis. ’s Avonds regen en wind.

Zuidzande: Het valt nog mee, dat we van de Duitsers bij hevig schieten ook in onze kelder mogen, wat heus niet overbodig is. Het is haast niet meer van de lucht. Al vele dagen lang zitten de Duitsers achterom in de polder. Ze hebben ons natuurlijk ook nodig voor de kokerij, dus modderen we weer samen als de beste vrienden. Steeds lopen koeriers af en aan en krijgen ze 'Schnaps' gevoerd. Als gekken komen ze de kelder ingelopen. 's Avonds is het bar slecht weer. Vlak achter ons branden weer 3 schuren af. Al vroeg besluiten we met z'n allen naar den bunker te gaan, we voelen ons daar nog het veiligst. Al ons hebben en houden staat sinds gisteren op wagens op 't hof geladen.

Aantal manschappen:   Officieren, 36   Overige rangen, 787. Weer: Bewolkt en fris. Positie ten oosten van Nieuwvliet/ Groede en tussen Oostburg/ Zuidzande.

In de vroege ochtend worden er voor de Compagnies A en D plannen gemaakt om midden door de REGINAS heen naar voren te bewegen en achter vijandelijke posities aan te gaan. De Compagnies beginnen aan wat een bijzonder zware dag zal blijken te zijn. Alles gaat goed en zij steken om 07.20u de frontlinie Nieuwvliet/ Groede over. Zonder problemen zijn beide plaatsen bevrijd. De Commandopost in Breskens wordt gesloten en richting Nieuwvliet verplaatst. Gedurende de ochtend komen er berichten terug van de A Company, dat ze succes boeken. Ze hebben 24 krijgsgevangenen en krijgen er nu nog 8 krijgsgevangenen bij. Tot op heden is het verzet licht geweest. D Company volgt volgens plan. A Company blijft richting Cadzand gaan, maar ligt nu onder bijzonder zwaar artillerievuur. Ze zijn blij met de verlaten Duitse schuttersputjes en loopgraven die als kant-en-klare schuilplaatsen dienen. De Brengun-Carriers (Foto) worden uit hun opslagplaats bij Fort Frederick Hendrik gehaald.

A Company begint aan zijn laatste aanval van de dag. Alles gaat goed, totdat er ineens vanaf korte afstand met machinegeweren op hen wordt geschoten. Peleton 9 van de A Company liep op een weg onderaan een dijk, toen het vanuit alle hoeken werd beschoten. De vijand had het peleton laten passeren en hen vervolgens omsingeld. Het was een goed doordachte en goed uitgevoerde manoeuvre van de verdedigende Valschermtroepen van het Duitse Leger. De ordonnans van peleton 9, soldaat Bowling, wordt teruggestuurd om het Hoofdkwartier over de situatie in te lichten. Een bloedige strijd volgt, die van de mannen van de dappere A Company elke gram vechtlust vergt. Zij verzamelen zich in gecoördineerde groepen en beantwoorden het vijandelijk vuur met een regen aan geweer- en geschutvuur. Maar de ongelijke strijd kan niet blijven duren. Hun munitie raakt snel op en hun onbeschutte positie onder de monden van de Duitse machinegeweren is onhoudbaar.

Slechts 12 man van A Company ontsnappen aan gevangenneming door de bezetter. Luitenant E.W. Schneider en de rest van de mannen van A Company die nog in staat zijn om te lopen, worden met spoed weggevoerd door de Duitsers. De enigen die op het slagveld blijven, zijn de Duitse ziekendragers, die onze gewonden achter de Duitse linies evacueren met een veroverde Canadese Brengun-Carrier. Deze situatie verandert al snel door het evacueren van onze gewonden via onze eigen kanalen.

Aangezien het grootste deel van de vijandelijke strijdkrachten zich teruggetrokken heeft, heeft D Company er weinig moeite mee om het overgebleven bolwerk te ruimen en 34 man krijgsgevangen te nemen. Het Bataljon komt weer bij elkaar, doordat de Compagnies C en A voorttrekken om samen met D Company de frontlinie (ten oosten van Cadzand) te verdedigen. Het Bataljon is vanwege het A Company incident bedroefd en woedend. Ze willen zich zo snel mogelijk  wreken. Misschien kunnen we het bezette gebied afsluiten en onze mannen terughalen, voordat ze per boot naar Duitsland worden verscheept.
Doden en gewonden: Officieren, Lt E.W. Schneider (vermist) Overige rangen: Gesneuveld 4, Gewond 5, Vermist 40.

Zaterdag 28 oktober. Cadzand: ’s Nachts om ± 12 uur lopen enkele soldaten om ’t huis. Ze installeren zich op het kelderluik. ’s Morgens komt er een wagen op het erf, maar vertrekt een half uur later weer. Enkele jagers kruisen over. De kriegsmarine schiet nog, één granaat naast de tuin, één bij het droogrek. Uit de kerk is een hoek weggeschoten. In de verte klinkt granaatvuur. Bij de meisjes De Bruyne is de schuilkelder ingestort. Brevet, v.d. Luister, Goossen, enz. komen naar de paardenstal van Putter. Potter komt ook, zijn vrouw is gewond, Toussaint met kinderen is er ook.
’s Middags brand in schuur van Kools-Putter, Risseeuw, De Bruyne en M. de Bruyne. Brood en tabak gehaald.
Granaatvuur veroorzaakt een grote verwoesting bij Van Iwaarden. De kelder afgeschut voor tocht. Er worden bommen geworpen. Er is brand in ’t dorp bij Datthijn. ’s Nachts hebben we bij Masclee geblust. ’s Nachts zaten er wel 10 soldaten op de trap en in de kelder. Er is veel granaatvuur.

Zuidzande: Er wordt tussen Oostburg en ons gevochten. De wagens worden van elkaar gezet om niet allebei gelijk getroffen te worden. De Duitsers vragen om paard en wagen, dus moet er een afgeladen worden. 's Middags om half 3 wordt de schuur in brand geschoten door de Canadezen, want er zitten nog steeds Duitsers in. Omdat ze hevig blijven schieten, kan niets meer gered worden. Alles is in die ene schuur ondergebracht, dus zijn we alles kwijt. 4 paarden en 2 koeien verbranden, ook varkens en bijna alle kippen. Twee koeien komen nog buiten, maar zijn deerlijk verbrand. Het varken, waar we zo voor geschermd hebben, is nu ook verbrand.
Als 't avond wordt, gaan de Duitsers weg. Het wordt ze zeker te heet onder de voeten!. Paard en wagen komen niet meer terug. Er komen nog enige soldaten binnen en brengen de nacht met ons door in de kelder.

Aantal manschappen: Officieren, 36   Overige rangen, 775. Weer: Helder en koud. Positie ten westen van Nieuwvliet/ Groede en tussen Oostburg/ Zuidzande.
Van de krijgsgevangenen die de laatste tijd het Hoofdkwartier passeren, zijn er velen die slechts korte tijd tot de infanterie behoren. Voor hen is het een opluchting, dat ze gevangen worden genomen en niet gedwongen zijn om ons angstaanjagend artillerievuur en onze luchtaanvallen van de Typhoons te verduren. B Company maakt weer wat voortgang richting Zuidzande. Hij en C Company hebben allebei patrouilles die vooruit gaan en naar vijandelijk aanwezigheid zoeken. D Company heeft het ook druk. Hij stuurt 2 krijgsgevangenen die hij tijdens zijn voortgang heeft opgepakt. Als nog een groepje van 3 krijgsgevangenen terug naar het Hoofdkwartier wordt gestuurd, worden ook 2 van de vermiste mannen van A Company gewond terruggebracht. Het bezette gebied wordt met de dag kleiner, maar de harde kern van het vijandelijk verzet is nog niet gebroken. De vijand trekt zich eenvoudigweg terug naar een andere voorbereide positie en wacht de onvermijdelijke aanval af. Steeds meer gevangenen worden vanaf het front aangeleverd (sinds gisteren 65). Het is uiterst moeilijk om een helder beeld van hen te schetsen. Ze voelen zich slechts nummers, die verzorgd moeten worden totdat ze geëvacueerd worden. C Company heeft de eigenaardige ervaring om voort te gaan op een weg binnen ‘vijandelijk’ grondgebied, waarlangs borden staan opgesteld met deEngelse tekst ‘Roads and Verges Cleared’ (Wegen en bermen geruimd). Nadat hij de locatie gezekerd had, krijgt C Company de opdracht zich samen te voegen met de WINNIPEGS. D Company vindt een bunker ruim 600 m aan zijn linkerkant (tussen Oostburg en Zuidzande) en ontruimt het van zijn bezitters. De andere lastige bunker wordt aan de A Company van de WINNIPEGS overgelaten, die de bunker uiteindelijk innemen. De troepen bevinden zich nu tussen Oostburg en Zuidzande en tussen Nieuwvliet en Cadzand.
Doden en gewonden:   Officieren 0   Overige rangen:   Gesneuveld 2   Gewond 7.
Het 14th Field Regiment is tegen de avond aangekomen bij de molen aan de ingang van het dorp. Met 4 stuks veldgeschut bestoken ze de bunkers in de duinen. De Duitsers verlaten ijlings het dorp.



Zondag 29 oktober.
Zuidzande: Vroeg in de morgen vertrekken de laatste Duitsers. Als 't licht wordt gaan we de kolen blussen en proberen we de koeien te melken. Het is goed, dat er nog een melkhuisje is. Daarna wordt wasgoed buiten gehangen om de Canadezen van ver te laten zien, dat hier burgers zijn. Direct daarna begint een bombardement als nooit tevoren beleefd en wordt weer het hele huis kapot geschoten. Nochtans houdt de kelder stand en leven we nog alle zes, maar we staan doodsangsten uit. Een schaap werd voor 't kelderraam gedood. Ondanks de vele granaten blijven de hond en de konijnen gespaard. Een Canadese soldaat steekt zijn geweer door het kelderraam. Karel, de enige die een beetje Engels kent, roept: "No German soldiers here".De Canadezen komen in de kelder kijken en gaan daarna door met schieten. Door gebrekkige communicatie schieten ze korte tijd op een andere patrouille, die onmiddellijk terugschiet (friendly fire).

Die dag vergeten we nooit: 't Is een troosteloos gezicht: het dak is voor de helft kapot, vele pannen eraf, ramen hangen eruit, zelfs ankers uit de muren liggen beneden. De kelen zijn van de regenbakken geschoten, vele bomen zijn kapot, alle schoorstenen van 't huis, 't is haast niet meer te herstellen. Overal liggen dode beesten. Omdat de meeste mensen gevlucht zijn, moet alles liggen verrotten. Dakpannen zijn nergens te krijgen. De Canadezen trekken verder, dus kunnen we beginnen met opruimen en repareren, maar minder benauwd!

Aantal manschappen:  Officieren, 36   Overige rangen, 760. Het weer: Helder en fris. Positie ten oosten van Cadzand en ten zuiden van Zuidzande.
Contactpatrouilles hadden tijdens de nacht succes en hebben geen vijandelijke acties bericht. Er worden steeds enkele krijgsgevangenen vanuit hun schuilplaatsen binnengebracht. Bevelhebber Major E.G. English van de B Company, levert aan de Commandopost een belangrijke vangst in de vorm van een vijandelijke artillerie-officier die beweert dat alle verzet in het bezette gebied nagenoeg ‘KAPUT’ is. Wellicht heeft hij gelijk, misschien heeft hij gewoon zelfmedelijden, omdat hij gevangene is. Kort daarna worden 4 parachutisten opgepakt op de boerderij naast de Commandopost. Vergeleken met sommige infanteriemanschappen, die wij hier in verschillende acties hebben ontmoet, zijn het trotse, stoere, geharde soldaten.
De 7th Canadian Infantry Brigade moet morgen Cadzand en de kuststrook ten noorden en ten noordwesten van Cadzand veilig stellen. De REGINAS zijn deze avond offensief bezig met het ruimen van zoveel mogelijk van hun doelen. De SCOTTISH blijven op hun post en wachten op bevelen om hen bij te staan of om hen te vervangen.
Doden en gewonden:   Officieren, gewond: Lt N.T. Park   Overige rangen: 0.

Maandag 30 oktober. Cadzand: In alle vroegte geschut van de Kriegsmarine op Cadzand. De woning van meester Jan de Keunink aan de Badhuisweg 22 is in vlammen opgegaan. Om 08.00u was de woning al uitgebrand.
Om 08.50u komen de eerste Canadezen. ’s Middags moeten we naar de kelder. Geprobeerd om brood te halen; vergeefs. Granaten komen van de duinen en van Vlissingen. Sander de Putter, hofstede Erasmusweg 9, wil naar Groede. Hij komt niet verder dan de molen. Als hij terugkomt is de schuur in brand geschoten door de Duitsers. Al het volk uit de schuur in de kelder. Meester J. Bareman vlucht uit de kelder met Jozientje en sleurt Saartje de Hullu met zich mee. Eerst naar M68, daarna naar Van Iwaarden. Terug om de koffers te halen. Weer terug naar de schuur. Geblust met Piet, Sander, Rogier en de zoon van De Roo.
Een 4 motorige Lancaster bommenwerper komt over; bommen gelijktijdig naast en achter de schuur. Eerst in het gras gelegen, daarna in een schuttersputje met Piet. Het zijn angstige ogenblikken. De wandelstok van Rogier is in drie stukken, maar zelf zijn we ongedeerd. Naar de molen van Aalbregtse. Om beurten houden we wacht. Er vliegt een onophoudelijke granatenregen over onze hoofden naar de duinen en naar Knokke. Alle vrouwen en kinderen zitten in de kelder. Drie koeien, een paard en een veulen zijn verbrand. De varkens zijn gered. Bij Van Iwaarden ’s avond de koeien uitgelaten.
’s Avonds om 07.00u een stevig maal bij Van Iwaarden in de keuken. Een stevige cognac en een maaltijd kikkert allen weer wat op. Goddank allen gered!

Totale sterkte: Officieren: 36, andere rangen: 757. Het weer: helder en koud. Positie: ten zuiden en ten oosten van Cadzand. De compagnie van de REGINAS wordt opgehouden door Duitse scherpschutters met 20mm vuur. Het is een zeer ongewenste hindernis voor onze hele opmars langs de kust. De bezetters hebben zich zeer goed ingegraven en weten alle pogingen tot nu toe om hen hieruit te krijgen te weerstaan. C-compagnie wordt erop uitgestuurd om het dorp Cadzand te ontruimen. Ze hebben een succesvolle missie en geven de informatie door aan het bataljonhoofdkwartier. In het voormalige Duitse hoofdkwartier wordt zeer interessante informatie gevonden. De onderwaterkabel om het afvuren van het geschut van Vlissingen te bedienen wordt in een huis aangetroffen. Ook vindt men in het schoolgebouw een opslag van S-mijnen, waarvan de vijand nog geen tijd had gehad om ze te leggen. De luchtmacht gaat op het moment nogal tekeer en gooit bommen in de buurt van de voorste gelederen van de B- en C-compagnie (Ringdijk Noord ter hoogte van de schuur van De Putter). D-compagnie is zich aan het verplaatsen en heeft geen contact met het bataljonhoofdkwartier. De leiding van het bataljonhoofdkwartier probeert weer om de communicatielijnen binnen het bataljon te verkorten en verhuist richting Cadzand. De 9e Canadese infanteriebrigade zal de komende nacht of de volgende morgen verplaatst worden. Om 20.30u is het vijandelijk geschut is nog niet allemaal uitgeschakeld. Ze beschieten de omgeving van de commandopost met granaten. Deze laatste bunker lijkt te worden bezet door een "laatste man, laatste patroon"-type Duitse verdediger.
Doden en gewonden: Officieren 0.   Andere rangen, gesneuveld 0, gewond 2.

Dinsdag 31 oktober. Totale sterkte; Officieren: 34, andere rangen: 724 Weer: Regen in het begin van de ochtend. Het weer: bewolkt en koel. De regen is slechts een klein probleem voor de B-compagnie terwijl ze om 04.30u verder trekken. Ze hebben problemen in het donker en lijden verliezen als 2 man op anti-personeelsmijnen trappen. Het volgende probleem is het overwinnen van wat vuur van lichte wapens. A-compagnie van de REGINA's is vrijwel geheel omsingeld en wordt onder vuur genomen door vijandelijke machinegeweren. Daarom krijgt B-compagnie van de SCOTTISH de opdracht hen te helpen. Er wordt een geschikt vuurplan gemaakt van hoogexplosieve mortieren en rook. Het pakt uit met de eerste schoten recht op het doel. De vijand moet dekking zoeken, zodat de compagnie van de REGINAS zich uit zijn benarde positie kan terugtrekken. B-compagnie van de SCOTTISH kan iets verder optrekken. D-compagnie ontdekt dat de vijand de lijn langs het Cadzand Kanaal bezet houdt met vuur van lichte wapens en mortieren.

Woensdag 1 november. Totale sterkte: Officieren: 34, andere rangen: 716. Het weer: af en toe buien.
Het laatste vijandelijke verzet in de omgeving is een bunker- en loopgraafsysteem rondom het reddingsstation. Hun 20 mm vuur geeft aan dat ze voldoende munitie hebben en de hellingshoek om ons op armlengte te houden. De patrouille van de C-compagnie, die de vijandelijke posities onderzoekt, stelt vast dat voor het opruimen van de vijand meer nodig is dan hun beperkte capaciteit. De B-compagnie ondervindt ook last van zeer zwaar machinegeweer- en mortiervuur, dat hen een aantal angstige momentenbezorgt in het open veld. Er wordt besloten het hele bataljon in te zetten. Een enorme bunker direct voor de vijand wordt uitgekozen als nieuwe commandopost. Onder continu machinegeweervuur en 20 mm-vuur wordt het nieuwe gebied verkend. Gelukkig zijn de muren dik en hebben de Duitsers geen zware artillerie. Een nieuwe toepassing voor 6 ponds-antitankkanonnen wordt uitgevonden door de REGINAS. Deze kanonnen vuren projectielen in een boog op het doel af. Zij stellen twee van deze kanonnen op en vuren rechtstreeks op een verdedigingsbolwerk. Ze slagen er in het 20 mm vuur aanzienlijk te verminderen. De 9e Canadese infanteriebrigade dwingt een groep Duitsers tussen onze posities en Knokke tot overgave, waardoor 35 man van ons regiment worden bevrijd. Deze mannen zullen morgen terugkeren naar ons B-echelon. De eenheden steken het Cadzand Kanaal over en vervolgen hun weg richting Knokke.

VERLIES AAN MENSENLEVENS
Cadzand: Aantal inwoners 923, omgekomen inwoners 9.
VERLIES AAN WONINGEN
Cadzand: Verwoest 48, zwaar beschadigd 15.

De wachtsluis bij Cadzand is niet meer dan een puinhoop (Mei 1940). In Augustus 1944 werd door de bezetter de zeesluis van Cadzand opengezet, waardoor de oude Passageulelinie onder water kwam te staan. Bij de zeesluis is een muur ingestort. Het buitenwater is zelfs over de sluis naar binnen gelopen.

In angst gezeten, enkele weken,
Verlies verbeten, hoopvol gekeken,
Door God bewaard, allen gespaard. .............................................. Slag om de Schelde. Gesneuvelde geallieerden 6000.

Bron:
Leendert Fremouw
Okill Stuart, Luitenant-Kolonel, 14th Can. Field Regt. 3th Can. Div.
R.W. Thompson; De 85 dagen, 1957
Levina Bareman
J. Rosendaal-Risseeuw
cadzandgeschiedenis.nl